Każdy z nas wie, że powstanie styczniowe wybuchło 22 stycznia 1863 roku i było największym powstaniem w historii Polski. To „mówią” nam książki, filmy, opowieści. Zapominamy jednak, że dla ówczesnych jeszcze jeden rodzaj sztuki miał ogromne znaczenie. Było to oczywiście malarstwo.

Okres powstania styczniowego w malarstwie charakteryzuje bezgraniczny patriotyzm, wielkie pragnienie wzbudzenia chęci walki i stawienia czoła rosyjskiemu zaborcy. Każdy, kto żył w tamtych czasach, mógł odnaleźć swój „artystyczny przewodnik”, który pokazywał, co powinno się zrobić w obronie ojczyzny.

Ktoś mógłby zapytać: „Co najczęściej przedstawiają te obrazy?”

Ogólnie rzecz biorąc, są trzy tematy, które towarzyszyły obrazom przedstawiającym życie podczas powstania styczniowego. Są to:

1. pożegnanie idącego na bój męża, brata lub syna

 Artur Grottger „Pożegnanie powstańca”

 Maksymilian Gierymski „Wymarsz powstańców ze wsi w 1863 roku”

2. walki, przygotowania do bitew

 Artur Grottger „Kucie kos”

 Maksymilian Gierymski „Patrol powstańczy – pikieta”

3. cierpienie, ból i bezsilność

 Artur Grottger „Żałobne wieści”

 Maksymilian Gierymski „Powrót bez pana”

Kolorystyka obrazów współgra z dramatycznymi wydarzeniami. Dominują odcienie szarości, czerń, brąz. Dzieła są namalowane za pomocą zimnych kolorów, monotonnych gam barw, dzięki czemu możemy doznać poczucia nostalgii, „chłodu” tamtych dni.

Tematy dzieł malarskich przedstawiających czasy powstania styczniowego zostały zobrazowane twórczością dwóch wybitnych polskich malarzy – Artura Grottgera i Maksymiliana Gierymskiego. Obaj tworzyli w tych samych latach wieku XIX, obaj zmarli w młodym wieku, a przyczyną ich śmierci była gruźlica, obaj wreszcie podejmowali w swych pracach temat powstania. Wydawać by się mogło, że nic ich nie różniło, jednak kwestia udziału w powstaniu styczniowym ustawiła ich na przeciwległych względem siebie biegunach.

Artur Grottger: urodził się 11 listopada 1837r. w Ottynowicach. Zamiłowanie do malarstwa wpoił mu ojciec, które rozwijał, kształcąc się u Jana Maszkowskiego i Juliusza Kossaka. Uczęszczał do Instytutu Technicznego oraz do Szkoły Sztuk Pięknych. W rok po przyjeździe do Krakowa zmarł jego ojciec. Jego rodzina znalazła się w trudnej sytuacji materialnej i musiał wówczas myśleć o pomocy dla matki i rodzeństwa. W 1854r. wyjechał do Wiednia na dalsze studia. Spędził tam około 11 lat, z przerwami na podróże do Polski, Monachium, Węgier i Wenecji. W 1855r. został przyjęty do Akademii Sztuk Pięknych w Wiedniu. W tym czasie powstał m.in. cykl czterech akwarel „Szkoła szlachcica polskiego”, „Portret gen. Schlicka”, „Ucieczka Henryka Walezego”, „Portret dziewczynki”. Podczas pobytu w Wiedniu dowiedział się o wybuchu powstania styczniowego. Zareagował na to wydarzenie wykonaniem cyklu siedmiu kredowych rysunków zatytułowanych „Warszawa”. Chociaż sam nie brał udziału w powstaniu, zaangażował się w pomoc jego uczestnikom. Wspomagał emisariuszy, a potem emigrantów. W Wiedniu uczestniczył ponadto w akcji zakupu i dostarczenia broni powstańcom. Zmarł 13 grudnia 1867r. W Amelie-les-Bains w Pirenejach w wieku 30 lat.

Maksymilian Gierymski: urodził się 26 listopada 1846r. w Warszawie. Uczęszczał do Gimnazjum Realnego Warszawskiego. Od samego początku swojej edukacji należał do kół konspiracyjnych. Po zakończeniu nauki w gimnazjum wyjechał do Puław, gdzie studiował w Instytucie Politechnicznym i Rolniczo-Leśnym. Zaprzyjaźnił się wówczas z Adamem Chmielowskim. Gdy wybuchło powstanie, obaj bez wahania przystąpili do walki. W obozach powstańczych artysta spędził prawie półtora roku. „Niewygody, o jakich żołnierz regularny nie ma nawet wyobrażenia znosił mężnie, a w bitwie zachował się jak stary żołnierz.” Pamiętajmy, że miał wówczas zaledwie 17 lat. Wybuch powstania, udział w walkach i ostateczna klęska wojsk polskich - wszystko to zostawiło na zawsze niezatarty ślad w świadomości Maksymiliana. Po upadku powstania cudem uniknął zesłania na Syberię. Gdy wrócił do Warszawy, wstąpił do Warszawskiej Szkoły Głównej, gdzie studiował na Wydziale Matematyczno-Fizycznym. Zmarł w wieku 28 lat w Reichenhall w Bawarii.

Malarstwo polskie przedstawiające okres powstania styczniowego charakteryzują: głębia wyrazu, pragnienie odzyskania wolności oraz realizm, który pomaga lepiej i bardziej szczegółowo poznać charakterystykę tamtych dni.

Ktokolwiek widział tego typu obrazy, może śmiało powiedzieć, że zna każde oblicze wojny - śmierć, ból, rozpacz, ale i nadzieję na wyzwolenie i pokonanie zaborcy, szansę na wygraną w wielkiej grze, w której nagrodą za zwycięstwo jest wolność.

Kacper Miloch, kl. 1C

Źródła zdjęć:

http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Grottger/Grottger_4.htm
http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Grottger/Grottger_Pol.htm
http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Gierymski_M/Index.htm
http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Gierymski_M/Gierymski_M_3.htm