W radomskim Muzeum imienia Jacka Malczewskiego od 11 września 2020 roku dostępna jest wystawa pt. ,,Socrealizm. Sztuka w służbie propagandy”. Jak mówią jej kuratorzy: Damian Jendrzejczyk i Krzysztof Skarżycki, opowiada ona o zjawisku w powojennej sztuce polskiej, jakim był socrealizm, który został ogłoszony przez władze radzieckie jako jedyny słuszny kierunek w plastyce.
Wystawa łączy w sobie elementy sztuki takie jak malarstwo, rzeźba, plakat, grafika i wzornictwo przemysłowe. Ekspozycję podzielono również na dwie istotne części: pierwsza, złożona z dzieł artystów godzących się z nową, radziecką doktryną sztuki oraz twórców niezależnych, którzy nie byli promowani przez ówczesną władzę, a ich prace najczęściej nie były wystawiane w galeriach.
Do pierwszej grupy artystów należą m. in. Juliusz Krajewski i Włodzimierz Zakrzewski, a także słynni przedwojenni artyści, tacy jak Wojciech Weiss, Zbigniew Pronaszko czy Xawery Dunikowski. Tematyką ich dzieł była głównie rola jednostki pracującej dla wspólnego dobra społeczeństwa, a także odbudowa powojennej Polski. Prace artystów przedstawiały m. in. rolników w polu, robotników w zakładach przemysłowych, architektów projektujących nowe budynki oraz proces industrializacji, przemiany na polskich wsiach. Obrazy przedstawiały ludzi wykonujących swoje codzienne obowiązki, jednak miały na celu pochwałę sumiennej pracy na rzecz wspólnego odbudowania upadłej gospodarki, jednoczenia sił wszystkich warstw społecznych. Artyści, którzy uczestniczyli w oficjalnej sztuce, byli hojnie nagradzani przez państwo, które fundowało stypendia, kupowało prace, a nawet przydzielało pracownie i mieszkania.
Do drugiej grupy artystów należą m. in. Władysław Strzemiński, Maria Jarema czy Jonasz Stern. Ich dzieła budziły dezaprobatę władzy, która nie pozwalała na upublicznianie żadnej formy sztuki niezgodnej z ideą komunizmu. Z tego powodu, niezależni artyści tworzyli głównie ,,do szuflady”. Ze względu na fakt, iż zarówno w Związku Radzieckim, jak i w Polsce władze szczególnie tępiły abstrakcję oraz wszelkie nowoczesne tendencje artystyczne XX wieku, twórcom nieuczestniczącym w życiu artystycznym groziły represje, np. utrata pracy czy wykluczenie ze Związku Polskich Artystów Plastyków, co wiązało się z brakiem zleceń, stypendiów, niemożnością zakupienia potrzebnych materiałów. Opozycjoniści znajdowali azyle na stanowiskach w teatrach czy w wydawnictwach, ilustrując książki. Dopiero w roku 1957 ich zgromadzone dzieła ujrzały światło dzienne.
Osobny element wystawy tworzy oryginalny zbiór plakatów propagandowych z lat 50-tych. Do ich najsłynniejszych autorów należą m. in. Henryk Tomaszewski, Józef Mroszczak, Tadeusz Trepkowski czy Waldemar Świerzy. Plakat ma na celu przekazanie krótkiej, zwięzłej informacji za pomocą nieskomplikowanej ilustracji o przykuwających wzrok barwach. Ta forma grafiki idealnie nadawała się do poszerzania propagandy i podświadomego oddziaływania na rozum odbiorcy.
Część wystawy została poświęcona również sztuce ludowej. Składają się na nią rozmaite prace wykonane na drewnie, szkle, wycinanki czy drewniane figurki. Nawiązują one m. in. do walki z analfabetyzmem, walki o pokój czy reakcji mieszkańców wsi na szereg zmian wprowadzonych w powojennej Polsce przez komunistyczne władze.
Wystawę kończą dzieła z okresu zapowiadającego ,,odwilż październikową”, a tym samym upadek socrealizmu. Taka prognoza pojawiła się po Ogólnopolskiej Wystawie Młodej Plastyki w warszawskim Arsenale otwartej w 1955 roku.
Moim zdaniem, wystawa jest zdecydowanie warta uwagi. Polecam ją szczególnie młodzieży licealnej, która w programie nauczania w szkole średniej może spotkać się z zagadnieniami sztuki socrealizmu. Przykład powojennego niedocenionego artysty pojawia się nawet w jednej z lektur - ,,Mistrzu i Małgorzacie” autorstwa Michaiła Bułhakowa.
Ekspozycja składa się z tak wielu elementów, że odbiorca może wyobrazić sobie ówczesną sytuację w Polsce z perspektyw ludzi z rozmaitych środowisk i warstw społecznych. Zależnie od własnych poglądów politycznych i stanowiska wobec władz, artyści subiektywnie przedstawiali sytuację w państwie. Ta różnorodność pozwala nam dostrzec konflikty i kontrasty, jakie pojawiły się wówczas wśród Polaków.
Amelia Szałas, kl. 2CG
Źródła:
Informacje o socrealizmie - wikipedia.org
Informacje o wystawie - echodnia.eu
Zdjęcia - Amelia Szałas