Pod koniec lat 20. XIX w. w Królestwie Polskim zaczęto coraz bardziej rozważać walkę o niepodległość państwa. Przyczyną było łamanie postanowień konstytucyjnych przez cara, który wprowadził cenzurę, rozbudował tajną policję i nie zwoływał sejmu. Wielki książę Konstanty brutalnie traktował polskich oficerów. Zaczęły napływać wieści o sukcesach powstańców w Grecji oraz wybuchu rewolucji lipcowej we Francji. Chodziły pogłoski o wysłaniu polskiej armii do stłumienia powstania w Belgii.

Datę wybuchu powstania wyznacza się na 29 listopada 1830 r. Dokładniej wybuch powstania miał miejsce w nocy z 29 na 30 listopada. Polscy żołnierze zaatakowali Belweder oraz zdobyli Arsenał. Ich celem był zamach na księcia Konstantego, jednak to się nie udało i książę uciekł z Warszawy.

 3 grudnia 1830 roku powstał Rząd Tymczasowy z ks. Adamem Czartoryskim na czele, a dwa dni później swoją dyktaturę rozpoczął gen. Józef Chłopicki, który swoje rządy złożył dopiero 18 lutego 1831 r. 25 stycznia 1831 r. zdetronizowano cara Mikołaja I. 14 lutego Polacy wygrali bitwę pod Stoczkiem pod dowództwem gen. Józefa Dwernickiego. Jedenaście dni później odbyła się nierozstrzygnięta bitwa o Olszynkę Grochowską, podczas której został zraniony gen. Chłopicki. Dzień później dowództwo polskiej armii objął generał Jan Skrzynecki. 31 marca Polacy zwyciężyli pod Wawrem i Dębem Wielkim oraz dziesięć dni później po Iganiami. 26 maja odbyła się bitwa pod Ostrołęką, którą polscy oficerowie przegrali, trzy dni później gen. Skrzynecki zgłosił swoją dymisję. Z 6 na 7 sierpnia odbył się szturm Rosjan na Warszawę. 21 października 1831 r. skapitulowała twierdza Zamość. Wydarzenie to wyznacza się jako koniec powstania listopadowego.

Jedną z wielu przyczyn upadku powstania była niewiara dowódców polskich w zwycięstwo, większa liczba żołnierzy rosyjskich oraz obojętność Europy. Po powstaniu Polacy ponieśli jego skutki bezpośrednie oraz długofalowe. Zlikwidowano sejm i armię, co utrudniało przygotowanie kolejnego powstania. Konstytucję zastąpiono Statutem organicznym. Polskich żołnierzy wcielono do armii rosyjskiej, zniesiono system celny, zamknięto uniwersytety w Warszawie i w Wilnie. Rosjanie konfiskowali majątki, skazywali na śmierć bądź zsyłali przywódców powstania. Wielu działaczy politycznych emigrowało. Królestwo Polskie zaczynało przypominać jedną z rosyjskich prowincji.

Na przełomie lat 50. I 60. XIX w. nastąpiło osłabienie wojsk rosyjskich po przegranej wojnie krymskiej. Młodzi ludzie w 1861 r. zaczęli brać udział w manifestach, dzięki którym upamiętniali wydarzenia takie jak np. wybuch powstania listopadowego, a także przedstawiali swoje żądania swobód obywatelskich oraz narodowych w Warszawie. Te wystąpienia były brutalnie atakowane przez rosyjską policję oraz wojsko. Zaczęto także snuć plany zorganizowania kolejnego powstania. Najważniejszą przyczyną wybuchu było ogłoszenie przez naczelnika rządu cywilnego, Aleksandra Wielopolskiego, poboru młodzieży do armii rosyjskiej. Polski arystokrata wprowadził wiele reform, m. in. utworzył w Warszawie uczelnię pod nazwą Szkoła Główna, a także przywrócił język polski w szkołach i urzędach. W latach 1861 - 1862 zaczęły tworzyć się dwie organizacje polityczne w Królestwie Polskim: Białych, którzy chcieli przywrócić niepodległość ojczyzny poprzez stopniowe reformy, oraz Czerwonych, którzy zaczęli tworzyć akcję spiskową, aby doprowadzić do jak najszybszego wybuchu powstania. W reakcji na ogłoszenie poboru polskiej młodzieży do armii rosyjskiej Czerwoni powołali Tymczasowy Rząd Narodowy, który ustalił datę wybuchu powstania na 22 stycznia 1863 r.

Była to wojna partyzancka w formie potyczek. Podczas całego powstania nie doszło do dużych bitew oraz nie wyzwolono żadnego większego miasta. Powstańcom brakowało armii oraz dobrego uzbrojenia. W marcu 1864 r. rząd rosyjski, aby mieć pewność, że chłopi nie pomogą polskim żołnierzom, nadał im prawa własności do posiadanej przez nich ziemi. Na przełomie 1863 i 1864 r. z braku powstańczych zasobów oraz represji ze strony Rosji powstanie zaczęło zamierać. Za upadek powstania styczniowego uznaje się aresztowanie wiosną 1864 r. ostatniego dyktatora – Romualda Traugutta.

Polacy ponieśli tragiczne skutki. Powstańców skazywano na karę śmierci, zesłania na Syberię oraz konfiskaty mienia. Nadano Królestwu Polskiemu nazwę Kraj Nadwiślański, zniesiono polskie instytucje rządowe oraz zamieniono je na rosyjskie. Zamknięto Szkołę Główną oraz rozpoczęto intensywną rusyfikację.

 

Weronika Sadownik, kl. 1E