Niewielu mieszkańców naszego miasta zdaje sobie sprawę, że jeszcze przed wybuchem II wojny światowej ponad 30% mieszkańców Radomia stanowili Żydzi. Chociaż nie wiemy dokładnie, kiedy pojawili się oni na terenach miasta, z różnych źródeł historycznych możemy wyczytać, że już w XVI w. powstała ul. Żydowska, przy której prawdopodobnie zamieszkiwała część z nich.

Społeczeństwo żydowskie było prężnie rozwijającą się grupą. Już w XIX wieku liczba wyznawców judaizmu na terenie Radomia wzrosła do 11 tysięcy. Żydzi zajmowali się głównie handlem, usługami i przemysłem. W 1831 roku powstał cmentarz żydowski zlokalizowany przy ulicy Towarowej, a 13 lat później wybudowano pierwszą w Radomiu synagogę, która – niestety – nie zachowała się do naszych czasów. Bardzo szybko powstała pierwsza łaźnia oraz żydowski szpital. W 1917 roku zaczęło działać Żydowskie Gimnazjum Męskie znajdujące się przy ulicy Kilińskiego. Szkoła prowadziła wiele kół zainteresowań dla uczniów, np. spotkania literackie oraz teatralne, a także systematyczne wydawanie czasopisma „Jutrzenka”, w którym młodzi uczniowie publikowali swoje prace. Powstały również dwa kluby piłkarskie oraz towarzystwa pomocy dla ubogich. Pod koniec lat 20. połączono oddział męski oraz żeński, tworząc Gimnazjum Koedukacyjne Towarzystwa „Przyjaciół Wiedzy”. Żydzi angażowali się również w życie polityczne naszego miasta. W wyborach do Rady Miejskiej Radomia z dnia 19 marca 1919 roku zgłoszono 6 list żydowskich liczących aż 52 kandydatów. Do Rady wchodzili radni narodowości polskiej i żydowskiej (w 1927 roku stanowili aż 28% ogółu radnych), a 4 osoby narodowości żydowskiej pełniły funkcje w Zarządzie Miasta. Utworzyły się także charakterystyczne ruchy polityczne (ortodoksyjny, syjonistyczny, Bund – związek robotniczy oraz fołkiści). Wybuch II wojny światowej całkowicie zmienił dotychczasowe życie radomskich Żydów. 3 kwietnia 1941 roku został wydany rozkaz utworzenia dla nich getta na terenie miasta. Jedno zlokalizowane zostało przy ulicy Wałowej ("duże getto"), a drugie na Glinicach ("małe getto"). W obydwu były bardzo złe warunki, w środku panował tyfus, a ludzie byli masowo mordowani. 26 lipca 1944 roku ostatecznie zlikwidowano "duże getto", pozbawiając życia ostatnich znajdujących się tam Żydów. Według niektórych źródeł uratowały się zaledwie 4 osoby z getta na ulicy Wałowej, w którym na początku funkcjonowania znajdowało się ponad 25 tysięcy Żydów.

Do dzisiaj, prócz cmentarza i pomnika upamiętniającego ofiary radomskiego getta przy ulicy Bóżniczej, nie zachowało się zbyt wiele śladów życia społeczności żydowskiej.

Natalia Zieleniak, kl. 2C