HISTORIA
RYWALIZACJI
MIĘDZY FRANCJĄ I ANGLIĄ

 M. GAILLARD
członek Akademii Francuskiej
oraz Akademii Inskrypcji i Literatury Pięknej

TOM PIERWSZY

Wydano
w PARYŻU
przez SAILLANT & NYON
przy ul. Saint Jean de Beauvais
w 1771 roku

Z Aprobatą i Przywilejem Króla

WPROWADZENIE

W prologu, który przed chwilą widzieliśmy, niezbędnej części wstępnej pracy, przedstawiono cel i plan dzieła.

Celem jest gaszenie nienawiści narodowych i zaszczepianie ducha pokoju poprzez ukazanie bezsensu i bezużyteczności wojny.

Planem jest spełnienie tego celu poprzez ukazanie historii porównawczej dwóch narodów, których rywalizacja jest najstarsza, najbardziej znana i najtrwalsza.

Zanim ukażę rywalizację między tymi dwoma narodami, chciałbym przedstawić każdy z nich z osobna. Jest to celem Wstępu, który wkrótce poznamy.

Zawiera on cztery rozdziały.

W pierwszym badam najstarsze wzmianki o obydwu narodach. Dokonuję zarysu ich pierwszych kroków ku ustanowieniu tożsamości narodowej i państwowej. W drugim opisuję spustoszenia dokonane przez Duńczyków w Anglii oraz przez Normanów we Francji, a także skutki tych spustoszeń w obydwu krajach. Śledzę postępy w dziedzinie obyczajów i wiedzy, obserwuję będące ich skutkiem zmiany. Ukazuję subtelne różnice między Sasami a Frankami, odmienionymi już przez różne sploty dziejowe, mającymi jednakże te same barbarzyńskie korzenie.

Jako że Anglicy, rywale Francuzów, mają w sobie mniej z Sasów niż z samych Normanów, osiadłych w jednej z prowincji francuskich już na początku dziesiątego wieku, badam w trzecim rozdziale, jaki był wpływ książąt normandzkich na Francję.

Natomiast w czwartym i ostatnim rozdziale pokazuję, jaki był ich wpływ na Anglię. Przedstawiam w nim wydarzenia, które przyczyniły się do podbicia tego królestwa przez Wilhelma Bękarta (Wilhelma I Zdobywcę, przyp. tłum.), księcia Normandii.

To od tego właśnie podboju zaczyna się historia rywalizacji dwóch narodów.

 HISTORIA

Wokół dzieła „Historia rywalizacji między Francją i Anglią”

„Historia Rywalizacji między Francją i Anglią”, wydana w języku francuskim w 1771 roku, należy do białych kruków księgozbioru biblioteki szkolnej III Liceum Ogólnokształcącego w Radomiu. Jest najstarszą książką w kolekcji bibliotecznej, co czyni ją najcenniejszym unikatem. Niestety, posiadamy zaledwie pierwszy tom jedenastotomowego dzieła Gabriela Henri Gaillarda. Pozostałe są rozproszone po różnych bibliotekach Europy i zapewne w zbiorach prywatnych…

Aby przybliżyć epokę, w której Gabriel Henri Gaillard napisał „Historię rywalizacji między Francją i Anglią”, przypomnijmy, że książka została wydana w drugiej połowie XVIII wieku. Panował wtedy Ludwik XV, monarcha absolutny, wytrawny kochanek, znany z posiadania licznych metres, z których najbardziej wpływową była Madame de Pompadour. W ówczesnej Francji, z jednej strony rozkwitało lekkie i frywolne rokoko, damy nosiły suknie na robronach i wymyślne białe peruki. Z drugiej strony, rozwijała się myśl oświeceniowa z Monteskiuszem, Diderotem, Voltairem, Malherbem i Rousseau na czele. Ich idee przygotowały grunt do wielkich zmian mających wpływ na dzieje Europy i świata wywołanych przez Wielką Rewolucję Francuską. Pierwszy tom „Historii rywalizacji miedzy Francją i Anglią” powstał na 18 lat przed jej wybuchem. W tle epoki jest też wątek polski, bowiem królową Francji, żoną Ludwika XV, była Maria Leszczyńska, córka obalonego króla Polski, Stanisława Leszczyńskiego, popieranego bezskutecznie przez zięcia. Rok po wydaniu pierwszego tomu dzieła doszło do I rozbioru Polski.

Gabriel Henri Gaillard, autor „Historii rywalizacji między Francją i Anglią”, był adwokatem, historykiem, znawcą gramatyki oraz krytykiem literackim. Napisał wiele książek historycznych, między innymi „Historię Karola Wielkiego” oraz „Historię Franciszka I”. Najbardziej zasłynął jednak z „Historii rywalizacji między Francją i Anglią”. Należał do prestiżowych towarzystw naukowych działających do dziś. Pierwsze z nich to Akademia Francuska, której celem jest czuwanie nad językiem francuskim, jak również przyznawanie nagród i subwencji osobom zasłużonym dla tego języka i literatury. Drugie to Akademia Inskrypcji i Literatury Pięknej zajmująca się pierwotnie poszukiwaniem napisów i dewiz łacińskich oraz francuskich, które potem umieszczano na fasadach budynków, monetach i medalach królewskich. Od 1701 roku towarzystwo zajmowało się również pracami nad klasyczną epoką starożytności oraz średniowieczem, a obecnie przedmiotem jej badań są: historia, historia sztuki, archeologia, filologia i literatura.

Pierwszy tom dzieła mistrza Gaillarda, który mamy zaszczyt posiadać w księgozbiorze szkolnym, wydany w 1771 roku w Paryżu przez wydawnictwo Saillant & Nyon, został opatrzony notą cenzorską „Z Aprobatą i Przywilejem Króla”. Był to wpis bardzo korzystny dla autora, bo oznaczał prawo do wydrukowania pracy w całości, bez zastrzeżeń. W owych czasach nie każdy pisarz miał to szczęście. Autorzy książek erotycznych czy krytycznych wobec króla lub kościoła, a nawet pisarze filozoficzni epoki oświecenia musieli się zadowolić tak zwanym „cichym przyzwoleniem”, nadawanym w formie ustnej bądź pisemnej. Ten rodzaj pozwolenia cenzora oznaczał, że dzieło mogło być wydane jedynie pod nieprawdziwym adresem wydawnictwa i bez nazwiska autora. Takich książek wydawano jednak sporo, ponieważ przynosiły one zysk wydawcy. Wszelkiego rodzaju noty cenzorskie obowiązywały do roku 1789. Rewolucja francuska doprowadziła do wielu zmian, również w tej dziedzinie. Obowiązująca do jej wybuchu cenzura została zniesiona. Po krótkim czasie została oczywiście wprowadzona na nowo, ale w innej odsłonie… Jak widać, dzieło Gabriela Henri Gaillarda nie budziło zastrzeżeń cenzorów ani króla Ludwika XV. I to mimo faktu, że Francja i Anglia toczyły wówczas liczne wojny o ziemie położone w Ameryce Północnej oraz w Indiach. Rywalizacja między obydwoma krajami była więc kontynuowana.

Wrażenie robi fakt, że mamy do czynienia z książką starszą od Stanów Zjednoczonych, jeśli weźmiemy pod uwagę datę ich powstania wraz z uchwaleniem Deklaracji Niepodległości w 1776 roku. Poruszające jest również zdanie, które możemy przeczytać we wprowadzeniu - autor wyjaśnia w nim cel napisania dzieła. Otóż pisze, że „celem jest gaszenie nienawiści narodowych i zaszczepianie ducha pokoju poprzez ukazanie bezsensu i bezużyteczności wojny”. Iluż przed nim i po nim próbowało zaszczepiać w ludziach ducha pokoju? Jak dziś wiemy, niestety, bezskutecznie…

mgr Małgorzata Mazur
nauczyciel języka francuskiego