Wbrew mylnym wyobrażeniom propaganda wcale nie jest wynalazkiem ostatniego stulecia, chociaż celowa manipulacja na szeroką skalę rozwinęła się właśnie w XX w. Wykorzystywano do tego celu np. prasę, ale także przesadnie rygorystyczne religijne wychowanie, które ukształtowało rzeszę inkwizytorów czy też współcześnie - islamskich fundamentalistów. Z historii doskonale wiemy, że posługiwano się również sztuką, która przecież powinna wiązać się z pięknem i odwoływać się do wyższych uczuć. Zatem czy posługiwanie się sztuką w takim przypadku staje się podwójnie niemoralne?

Z powyższym zarzutem spotkał się Jacques-Louis David, wybitny francuski malarz tworzący w stylu klasycystycznym. W swojej twórczości inspirował się ideami reprezentowanymi przez artystów starożytnego Rzymu: prostotą, powagą oraz dostojeństwem. Zarzuca mu się udział w propagandzie Wielkiej Rewolucji Francuskiej, która oprócz obalenia monarchii Burbonów skutkowała śmiercią setek ,,przeciwników” rewolucji. Malarz był zagorzałym zwolennikiem rządów rewolucjonistów, przyjaźnił się z czołowymi przywódcami: Maksymilianem Robespierrem i Jeanem Paulem Maratem, pierwszy z nich padł ofiarą własnej polityki - został zgilotynowany podczas tzw. przewrotu thermidoriańskiego, a drugiego zasztyletowano we własnym domu. Zabójstwo przyjaciela nakłoniło Davida do namalowania płótna ,,Śmierć Marata”, na którym krwawego dyktatora przedstawił jako świeckiego męczennika, który poświęcił się dla rewolucji. Aby wzmocnić przekaz zdecydował się trochę zniekształcić fakty, Marat w rzeczywistości został zamordowany w ubraniu i leżał na podłodze, zaś na obrazie znajdował się w wannie, a trzymana w lewej dłoni petycja wskazywała na to, że był w trakcie pracy. W ten zamierzony sposób podkreślił niewinność oraz pracowitość Marata, skojarzenia ze sceną Chrystusowego zdjęcia z krzyża też nie są przypadkowe. David poza malowaniem idealizowanych portretów odpowiadał za przygotowywanie propagandowych widowisk. Za czasów panowania Napoleona Bonaparte Jacques-Louis David pełnił rolę nadwornego malarza, stworzył wówczas takie dzieła jak ,,Koronacja Napoleona” czy ,,Napoleon przekraczający przełęcz świętego Bernarda”, które miały przedstawiać w pełni chwały potężnego cesarza Francuzów. Za swe polityczne sympatie z rewolucjonistami został aresztowany w 1795 r., a po klęsce Napoleona zmuszony był uciec do Brukseli, tam spędził resztę życia.

Styl w sztuce, który wyraziście zapisał się w dziejach propagandy radzieckiej, to realizm socjalistyczny. Zyskał on poparcie władz ZSRR, a artyści chcący zaistnieć byli niejako zmuszeni pracować zgodnie z wytycznymi komunistów. Socrealizm charakteryzował prosty, czytelny przekaz popularyzujący państwową ideologię i symbole związane z pracą chłopów i robotników. Radziecka strefa wpływów spowodowała, że socrealizm wprowadzono w innych krajach bloku wschodniego; w Polsce najbardziej znanym przykładem jest Pałac Kultury i Nauki w Warszawie. PKiN uprzednio noszący imię Józefa Stalina miał stanowić symbol przyjaźni polsko - radzieckiej i propagować wzajemną współpracę.

W III Rzeszy istniało Ministerstwo Propagandy i Oświecenia Publicznego dowodzone przez Josepha Goebbelsa, który cynicznie twierdził, że ,,Kłamstwo powtórzone tysiąc razy staje się prawdą.” Ministerstwo kontrolowało wszelką prasę, plakaty i publikacje, zlecano produkcję filmów propagandowych. W tej dziedzinie szczególnie wyróżniła się niemiecka reżyserka Leni Riefenstahl, na polecenie Hitlera nakręciła serię filmów, obecnie, mimo oczywistych kontrowersji, określanych jako wybitne.

Propaganda od zawsze miała za zadanie silnie oddziaływać na odbiorcę, nieświadomie nim manipulować. Współcześnie zamiast sztuki taką funkcję pełnią mass media. Możemy zaobserwować zjawisko wojny informacyjnej polegającej na stopniowym sterowaniu społeczeństwem, wygrywa w niej ta strona, która dominuje nad przeciwnikiem w zakresie skuteczności oraz wiarygodności informacji. Z praktycznego punktu widzenia jest korzystniejsza od typowej wojny, ponieważ nie przynosi ofiar i strat materialnych. Być może w przyszłości wojny energetyczne zostaną zastąpione walką informacyjną.

Jagoda Sobolewska, kl. 1C

Źródło zdjęcia:

https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%9Amier%C4%87_Marata